Yunus Emre dediğimizde hep çok sade ve çok duru bir anlatımı olduğunu düşünürüz. Fakat işin derinliklerine indiğimizde, Yunus’un anlatımının ne kadar katmanlı ve derin olduğunu görüp içinden çıkamayız. Özellikle tüm öğretisini üzerine kurduğu aşk kavramı o kadar farklı şekillerde karşımıza çıkar ki içinde kaybolur gideriz. Bu derinlikte âşık ve maşûk ilişkisini analiz ederek biraz ışık bulmaya çalışalım.
Peki önce şunu anlamaya çalışalım: Yunus için aşk nedir?
Aşk, onun yolculuğunun sonunda ulaşmak istediği her şeydir. Ulaşmak uğruna her şeyini terk ettiği şeydir: “Nesî kim vârısa terkitdi yola / Bu yolıla varan ma’şûkı bûla” Maşûku genel hatlarıyla tanrı ve hakikat olarak kabul edebiliriz. Böylece şunu anlıyoruz: Yunus, tanrı ve kendi arasında âşık ve sevgili ilişkisi kuruyor. Bazen ondan ayrı olarak şiirde yer alıyor ve onun için çabalıyor bazen de onunla bir oluyor.
Âşık olarak Yunus Emre
Aşk kavramını inceleyebileceğimiz bir yönü de bazı şiirlerinde özne olarak gördüğümüz Yunus’tur. Yunus’u sevgiliden bağımsız ve ona ulaşmak için çabalayan bir konumda gördüğümüz şiirlerinin belirli bir tonu ve tutumu vardır. Bu şiirlerde özneye bağlı bir ortaklık kurabilmemizden anlıyoruz ki Yunus bu tutumu kasıtlı olarak seçiyor.
Bu tutumdan kastımız ise Yunus’un sevgiliye yalvaran ve onun yolunda perişan olan hâlidir. Yunus’un yani âşığın yolda olması demek, sevgilisinden ayrı olması demektir. Bu ayrılık da en büyük acı sebebidir.
Aşkın yolun sonunda ulaşacağı en üst mertebe olması da âşığın yolculuğunun zor olmasını zorunlu kılar. Bu tip şiirlerindeki acizlik ve yoksunluk da bir bakıma buradan gelir. Her şeyini bırakmış, aşkın ve sevgilinin peşinde, yollarda perişan bir Yunus…
Mâşukla Bir Olan Âşık
Bazı şiirlerinde de Yunus’u sevgiliden ayrı bir özne olarak görmeyiz. Fakat bu yoklukta da Yunus’un anlattığı çok şey vardır. Çünkü artık âşık ve maşûk bir olmuştur. Bu bir olma hâli de Yunus’un tutumunu etkiler. Sevgilisine, uğruna her şeyini terk ettiği aşka ve amacına ulaşmış Yunus’un güçlü tonunu hissederiz.
Sevgilinin yolunda perişan olan Yunus’un yerini herkes ve her şey olan Yunus alır. Böylece de aciz tutum yerini coşkulu ve gururlu tona bırakır: “Evvel benem âhır benem canlara can olan benem / Azup yolda kalmışlara hâzır meded iren benem” Sevgiliyle bütün olmuş Yunus’un haklı gururuna tanık oluyoruz. Artık maşuktan ayrı bir âşık yok. Onunla bir olan ve böylece de her şeye gücü olan bir Yunus var…
