Ephedra Nedir?
Efedra veya Ephedra, Ephedraceae familyasında bulunan ve kurak bölgelerde yetişen bir cins çalıdır. Bu familyanın tek cinsi ve 40 civarında türü vardır. Efedra türleri, 2 metreye kadar boy alabilen bitkilerdir. Efedrin ve psödoefedrin gibi alkaloidler içerir. Türkiye’de deniz üzümü, dağ buyruğu isimleriyle tanınan türleri bulunur. Çiçekleri ağustos-eylül aylarında açar. Ephedra major, E. campylopoda ve E. distachya Türkiye’de yetişen Efedra türleridir. E. intermedia ise Çin’de yetişen bir türüdür.
Geleneksel Tıpta Ephedra
Efedra, binlerce yıldır geleneksel tıpta kullanılmakta olan bir bitkidir. İlk kullanımlarına ise Çin tıbbında MÖ 2737 yılında rastlanır. Geleneksel tıpta içerdiği efedrin ve psödoefedrin alkaloidlerinin bronşları genişleterek solunumu kolaylaştırması nedeniyle astım ve bronşit, anti-inflamatuar (ödem attırıcı etki) ve bağışıklık sistemini güçlendirici etkilerinden dolayı grip ve soğuk algınlığı, antihistamin etkisi sebebiyle alerji semptomlarını hafifletme gibi amaçlarla kullanılmıştır.
Drog ve Etki Mekanizması
Efedra türlerinin yeşil dallarından Ephedrae herba isimli drog elde edilir. Droğun içerdiği efedrin ve psödoefedrin, etkileri farklılık gösteren adrenerjik maddelerdir. Drog, depolanmış noradrenalin maddesinin salınımı ile birlikte alfa ve beta adrenerjik reseptörlere etki eder.
Alfa-1 reseptörlere etki ettiğinde mukoza damarlarında daralmaya sebep olur ve nasal salgıyı azaltır. Beta-2 reseptörlere etki ettiğinde ise bronşiyal düz kaslarda gevşeme görülür. Bunun sonucunda balgamın dışarı atılımı gerçekleşir yani zayıf ekspektoran (balgam söktürücü) etki gösterir. Bu nedenle psödoefedrin, antigripal (grip ve soğuk algınlığına karşı etki) ilaçlarda daha çok kullanılır.
Ephedra Bitkisinin Yaygınlaşması ve Yasaklanma Süreci
Geleneksel tıptaki kullanımlarından sonra efedrin maddesinin metabolizma üzerindeki etkisinin fark edilmesiyle birlikte zayıflatıcı ürün olarak kullanılmaya başlayan bu bitki, kısa sürede yaygınlaşmıştır. Özellikle 1980’li yıllarda ortaya çıkan, Efedra bitkisinin kilo vermeye yardımcı olabileceği iddialarıyla bitkiyi içeren ürünlerin popüleritesi artmıştır. Sporcular tarafından da merkezi sinir sistemini uyarıcı ve yağ azaltıcı etkisi sebebiyle kullanılmıştır.
1990’ların başında iyice artan bu popülerite, ABD’de arka arkaya yaşanan sporcu ölümlerine Efedra’nın sebep olduğunun anlaşılmasıyla azalmaya başlamıştır. Ani ölümlerin devam etmesi ve ünlü beyzbol oyuncusu Steve Bechler’in geçirdiği beyin kanamasının nedeninin Efedra’ya bağlanmasıyla ABD Gıda ve İlaç İdaresi, 6 Şubat 2004 tarihinde bu bitkinin yasaklanması yönünde karar almıştır.
