Yapay Zeka Nedir? Günümüzde Yapay Zeka

Yapay Zeka Nedir?

Yapay zeka (AI), tipik olarak insan zekası gerektiren görevleri yerine getirebilen akıllı makineler oluşturmakla ilgilenen geniş kapsamlı bir bilgisayar bilimi dalıdır. Yapay zeka, temelde çoklu yaklaşımları olan bir disiplinler arası bilim olarak da tanımlanabilir. Buna ek olarak özellikle makine öğrenimi ve derin öğrenme teknolojilerindeki ilerlemeler, teknoloji endüstrisinin hemen her sektöründe önemli bir yapısal ve olgusal değişiklikler meydana getirmiştir. Ayrıca yapay zeka ayrıca makinelerin insan zihninin yeteneklerini modellemesine ve hatta geliştirmesine izin veren bir misyona sahiptir.

Yapay Zekanın Tarihçesi

Yapay zekanın ve akıllı makinelerin tarihi, eski Yunan mitolojisine kadar gitmektedir. Bu dönemde, belli bir zeka seviyesine sahip ilk mekanik araçların yapımı ve insan yapımı akıllı varlıkları konu edinen ilk edebiyat eserlerine rastlanmaktadır. Fakat alana dair ilk teorik çalışmalar 1950’deki Alan Turing’in Computing Machinery and Inteligence makalesiyle başlamıştır. Yine John Corthy, 1956 yılında verdiği bir konferansla yapay zekanın temellerini atmıştır.

Bu bağlamda yapay zekanın, 1950-1975 yılları arasında altın çağını yaşadığı söylenebilir ancak zaman içerisinde bir duraklama evresine geçilmiştir. Daha sonraki süreçte özellikle 1980’ler ve 2000’ler sonrasında ise hem teorik hem de pratik açıdan yapay zeka için bir yükselme söz konusu olmuştur. Bunda özellikle medya araçlarının rolü olmuştur. Tüm bunlarla birlikte gün geçtikçe yapay zekaya olan talep artış göstermiştir. 

Yapay Zeka Alanındaki İlk Çalışmalar

1900’lerin başlarında, yapay insanlar fikri etrafında şekillenen pek çok medya üretilmiştir. Öyle ki o dönemde birçok bilim insanı şu soruyu sormaya başlamıştı: Yapay beyin yaratmak mümkün mü? Hatta bazı çalışmalar sonucu, basit olmasına rağmen şimdi “robot” diye nitelendirilen makineler üretilmiştir. Bunlar çoğunlukla buharla çalışıyordu. Bazıları yüz ifadeleri yapabiliyor ve hatta yürüyebiliyordu.

Evet, yapay zekanın teorik ve bilimsel anlamda temellerinin atıldığı 1900’lerin başlarından itibaren yapay zekanın gelişim süreci yıl bazında şöyle olmuştur:

1921: Çek oyun yazarı Karel Čapek, robot adını verdiği “yapay insanlar” fikrini ortaya koyan “Rossum’s Universal Robots” adlı bir bilim kurgu oyunu yayınladı. Bu, kelimenin bilinen ilk kullanımıydı.

1929: Japon Profesör Makoto Nishimura, Gakutensoku adlı ilk Japon robotunu yaptı .

1949: Bilgisayar bilimcisi Edmund Callis Berkley, yeni bilgisayar modellerini insan beyniyle karşılaştıran “Dev Beyinler veya Düşünen Makineler” kitabını yayınladı.

1955: John McCarthy, Dartmouth‘ta kelimenin ilk kullanımı olan “yapay zeka” ve popüler kullanıma nasıl geldiği üzerine bir atölye çalışması düzenledi.

Yapay Zekanın Temsilcileri: 1993 – 2011

Yapay Zeka Kışı sırasında finansman eksikliğine rağmen, 90’ların başında hüküm süren bir dünya şampiyonu satranç oyuncusunu yenebilecek ilk Yapay Zeka sisteminin tanıtılması da dahil olmak üzere, Yapay Zeka araştırmalarında bazı etkileyici adımlar atıldı. Bu devir, aynı zamanda ilk Roomba ve Windows bilgisayarlarda bulunan ilk konuşma tanıma yazılımı gibi yenilikleri sunmasıyla da önemli bir dönemdir. Böylece yapay zeka günlük yaşama da girmiş oldu.

1995: Bilgisayar bilimcisi Richard Wallace, Weizenbaum’un ELIZA’sından ilham alan sohbet robotu ALICE‘ı (Yapay Dilsel İnternet Bilgisayar Varlığı) geliştirdi. ALICE’ı ELIZA’dan ayıran şey, doğal dil örnek veri toplamanın eklenmesiydi.

1997: Deep Blue (IBM tarafından geliştirildi), dünya satranç şampiyonu Gary Kasparov’u bir maçta yendi ve bir insan satranç şampiyonunu yenen ilk program oldu.

1997: Windows, bir konuşma tanıma yazılımı yayınladı (Dragon Systems tarafından geliştirildi).

1998: Dave Hampton ve Caleb Chung, çocuklar için ilk “evcil” oyuncak robot olan Furby‘yi icat etti.

1999: Sony, Furby ile uyumlu olarak çevresi, sahipleri ve diğer AIBO’larla etkileşime girerek “öğrenmek” için hazırlanmış 2.000 dolarlık robotik bir evcil köpek olan AIBO‘yu (Yapay Zeka RoBOt) tanıttı. Özellikleri: 100’den fazla sesli komutu anlama, bunlara yanıt verme ve insan sahibiyle iletişim kurma becerisini içeriyordu.

2000’li Yıllar

Yapay zekanın tarihçesi ile ilgili konuşurken 2000’li yıllar için yeni bir pencere açmak gerekir. İşte Yapay Zekanın Temsilcileri evresinin içerisinde yer alan 2000’lerde yapay zeka:

2000: Profesör Cynthia Breazeal; gözleri, kaşları, kulakları ve ağzı olan yüzüyle insan duygularını simüle edebilen ilk robotu geliştirdi.

2001: Arthur C. Clarke, “2001: Bir Uzay Destanı” ismini verdiği bilim kurgu romanında “HAL 9000” isimli akıllı makineyi, ana düşman karakter olarak sundu.

2002: İlk Roomba piyasaya sürüldü.

2003: Nasa, Mars’a iki gezgini (Spirit ve Opportunity) indirdi ve bu araçlar insan müdahalesi olmadan gezegenin yüzeyinde gezindiler.

2006: Twitter, Facebook ve Netflix gibi şirketler, reklam ve kullanıcı deneyimi (UX) algoritmalarının bir parçası olarak yapay zekayı kullanmaya başladı.

2010: Microsoft, vücut hareketini izlemek ve bunu oyun yönergelerine çevirmek için tasarlanmış ilk oyun donanımı olan Xbox 360 Kinect‘i piyasaya sürdü.

2011: Watson (IBM tarafından yaratılan) adlı soruları yanıtlamak üzere programlanmış bir NLP bilgisayarı, televizyonda yayınlanan bir oyunda iki eski şampiyona karşı Jeopardy kazandı.

2011: Apple, ilk popüler sanal asistan olan Siri‘yi piyasaya sürdü.

Yapay Genel Zeka: 2012’den Günümüze

Tüm bu gelişmelerin akabinde yapay zeka günümüzdeki şeklini almıştır. Diğer bir ifadeyle sanal asistanlar, arama motorları vb. gibi yaygın olarak kullanılan yapay zeka araçlarında bir artış ve gelişme olmuştur. İçinde bulunduğumuz dönem aynı zamanda Derin Öğrenme ve Büyük Veri gibi olguların da popüler olduğu bir dönemdir.

2012: Alex Krizhevsky, Ilya Sutskever ve Geoff Hinton, Large Scale Visual Recognition Challenge (LSVRC) isimli görüntü işleme odaklı yarışmada en iyi hata oranını yarıya indirerek birinci oldu. Modellerini eğitirken kullandıkları en önemli parça grafik işlemcilerdi ve yapay zeka için GPU Çağı başlamış oldu.

2013: Carnegie Mellon Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi, görüntü ilişkilerini karşılaştırabilen ve analiz edebilen semantik bir makine öğrenme sistemi olan “Never Ending Image Learner (NEIL)”ı piyasaya sürdü.

2014: Google, eyalet sürüş testini geçen ilk sürücüsüz arabayı yaptı. Aynı sene Amazon‘un Alexa‘sı, sanal ev asistanı olarak piyasaya sürüldü.

2015: Elon Musk, Stephen Hawking ve Steve Wozniak (ve 3.000’den fazla kişi), dünyanın hükümet sistemlerine savaş amacıyla otonom silahların geliştirilmesini (ve daha sonra kullanılmasını) yasaklayan bir açık mektup imzaladı.

2016: Hanson Robotics, ilk “robot vatandaş” olarak tanınan ve gerçekçi bir insan görünümüne, duyguları görme ve taklit etmenin yanı sıra iletişim kurma yeteneğine sahip ilk robot olan Sophia adında bir insansı robotu üretti ve kamuoyuna tanıttı.

2017: Facebook, sohbet etmek ve nasıl müzakere edileceğini öğrenmek için iki yapay zeka sohbet robotu programladı. Ancak sonradan İngilizceyi bırakıp tamamen özerk bir şekilde kendi dillerini geliştirdiler.

2018: Google, dönüştürücü ağ tabanlı doğal dil işleme modeli BERT’i yayınladı. – AlphaZero: Deepmind AlphaZero, sadece kendi kendine oynayarak kısa sürede dünyanın en iyi satranç oyuncusu oldu.

2019: 1.5 milyar parametreli GPT-2, OpenAI tarafından yayınlandı.

Open AI Etkisi

2020: OpenAI; kod, şiir ve bu tür diğer dil ve yazma görevlerini oluşturmak için Derin Öğrenmeyi kullanan bir model olan GPT-3’ün beta testini başlattı. Türünün ilk örneği olmasa da insanlar tarafından oluşturulan içeriğe benzer neredeyse ayırt edilemez içerikler oluşturan ilk araçtır.

2021: OpenAI, görüntüleri doğru altyazılar üretecek kadar işleyip anlayabilen DALL-E’yi geliştirerek yapay zekayı görsel dünyayı anlamaya bir adım daha yaklaştırdı.

2022: “Derin üretici sinir ağı” olarak tanımlanan modellerden bir başkasını yaratan Stable Diffusion halka açıldı. DALL-E ve Midjourney’nin aksine bu uygulama sadece bulut hizmetleri kullanılarak üzerinden değil, ortalama bir ev bilgisayarının kendi grafik işleme kapasitesiyle de çalıştırılabiliyor.

2022: Facebook’un sahibi Meta şirketi, GPT-3’e alternatif olarak geliştirdiği yapay zeka modelini kullanan Blenderbot 3’ü tanıttı.

2022: OpenAI, GPT-3 dil modelini tüm dünyanın kullanımına ChatGPT adlı sohbet robotuyla açtı. 2023 Mart ayında modelin sadece metin değil, görsel girdiler de kabul etmesine imkân tanıyan GPT-4 sürümü piyasaya sürüldü.

2023: Mart ayında LaMDA adlı büyük dil modelini kullanan Google Bard sohbet robotu kısıtlı bir kullanıcı kitlesine açıldı.